Myrmica ruginodis
Opis gatunku
Myrmica ruginodis (wścieklica podobna) jest pospolitym w Polsce gatunkiem północnopalearktycznym, najmniej ciepłolubnym wśród Europejskich Myrmica (mapa. Napotkać można go w lasach wilgotnych (mezohigrofil), gdzie zastępuje bardziej ciepłolubną M. rubra. Pojawia się także na bagnach. Unika miejsc silnie zantropogenizowanych, a także suchych i nasłonecznionych. Gniazda buduje w glebie, w kępach mchu i traw, w próchniejącym drewnie, pod korą, a także pod kamieniami. Gniazdo niekiedy przykryte niedużym kopcem z resztek roślinnych lub ziemi.
Kolonie do kilku tysięcy robotnic, monoginiczne lub poliginiczne (nawet do 20 królowych), te ostatnie czasem tworzące systemy polikaliczne. Królowe zakładają gniazda drogą półklasztorną (zob. haplometroza) lub dołączają do już istniejących. Cykl życia kolonii zbieżny jest z występującym u M. rubra. Mrówki te żywią się głównie nektarem i spadzią mszyc.
Loty godowe (rójka) w sierpniu i wrześniu. Roje skupiają się w pewnych miejscach (np. jasne punkty na tle ciemnej ziemi).
Dwie formy królowych
Mrówki z gatunku Myrmica ruginodis wykształciły dwie formy królowych - mniejsze mikroginy i większe makroginy. Królowe w postaci mikroginy tworzą kolonie poliginiczne, chętnie przyłączające kolejne królowe tego typu. Kolonie tego rodzaju preferują siedliska bardziej stałe i jednolite.
Ich większe odpowiedniczki - makroginy, są zdecydowanie bardziej agresywne i nie pozwalają na dołączanie się innych królowych (monoginia) w obrębie jednej kolonii. Kolonie z makroginami są bardziej rozpowszechnione i dominują w habitatach przejściowych.
W Wielkiej Brytanii oraz w Japonii odnotowano ciekawą zależność między typem kolonii a zamieszkiwanym środowiskiem. Kolonie monoginiczne nie występowały na brzegach morskich i rzek, podczas gdy ich miejsce zastępowały kolonie poliginiczne z mikroginami, co sugeruje, że te ostatnie wybierają miejsca chłodniejsze i bardziej wilgotne.
Podczas badań w Sapporo (Japonia) dodatkowo zauważono, że w koloniach leśnych średnia wielkość robotnic uzależniona była od wielkości kolonii, podczas gdy w nadbrzeżnych gniazdach nie widać było tego typu zależności. Osobniki (tak robotnice, królowe, jaki i samce) z koloni położonych w lesie były również większe. Różnicę pojawia się także w produkcji młodych królowych - zdecydowanie więcej pojawiało się tych form u kolonii zamieszkujących lasy (jednak raz na kilka lat (?)), gdy u kolonii zamieszkujących brzegi rzeki produkcja młodych królowych była niewielka (co roku), jednak tuż po locie godowym liczba płodnych matek szybko się zwiększała. Wśród kolonii nadrzecznych zaobserwowano także dryf robotnic między koloniami.
Mizutani sugeruje, że te dwa różne behawiory są odpowiedzią na środowisko (lub klimat) - otwarte tereny stanowią większe zagrożenie dla młodych królowych, dlatego też królowe dołączają do już istniejących gniazd (w gniazdach poliginicznych zauważono że większość królowych ma niezużyte żuwaczki), a nowe kolonie powstają przez rozpad starych, dlatego też nie są one do siebie wrogo nastawione.
Często jednak oba typy występują obok siebie (szczególnie na granicy lasu). Czasem wręcz nie da się przypisać kolonii do danego typu, bowiem występują także formy pośrednie wielkości królowych, które pojawiają się tak w poliginicznych, jak i w monoginicznych gniazdach. Także w koloniach poliginicznych pewną część matek stanowić mogą królowe większe niż najmniejsze formy makroginiczne. Collingwood twierdzi, że widoczna jest tu tendencja do bimodalności wśród kolonii poliginicznych (rozróżnienia na dwa dodatkowe typy).
Wg Collingwooda (1958), wyodrębnienie się mikrogin ma być odpowiedzią na klimat oceaniczny (duża wilgotność powietrza, częste opady, chłodne lata i łagodne zimy), a na kontynencie dominują kolonie z pojedynczą królową (w przeciwieństwie do Wielkiej Brytanii, gdzie obie formy -lub jak autor chce "rasy"- są dość popularne). Wg Elmeta mikroginy są typową formą królowych u M. ruginodis, natomiast mikroginy traktuje jako ich wariację.
Wygląd
- robotnice monomorficzne od 4 do 6 mm długości ciała, jasno-do ciemnobrązowych.
- Jak wszystkie mrówki z podrodziny Myrmicinae posiada podwójny stylik (petiole i postpetiole). Podobnie jak u M. rubra krawędzie czołowe wyginają się na zewnątrz i przechodzą w wyraźną zmarszczkę okalającą zagłębienie okołoczułkowe (zob. Anatomia mrówki).
- W odróżnieniu od M. rubra czułki są łagodniej wygięte. Trzonek czułka bez płatowatego lub listewkowatego rozszerzenia. Wierzchołek petiolusa spłaszczony i pokryty grubymi zmarszczkami, z małym i zaokrąglonym ząbkiem. Postpetiole bez płatowatego wyrostka (w przeciwieństwie do Myrmica karavajevi, która jako jedyna ów posiada).
- Kolce propodealne długie - długości odpowiadającej odległości pomiędzy oboma kolcami.
- Pomijając typowe cechy kasty królowych (zob. Anatomia mrówki), podobna do robotnic, nieco większa.
- Czułki 13-segmentowe, podobnie jak w przypadku gatunku M. rubra trzonek czułka bardzo długi i smukły, natomiast w przeciwieństwie do niego trzonek czułka i golenie z krótkimi stojącymi włoskami. Ciemniejsze niż robotnice i królowe i jaśniejsze niż samce M.rubra.
Na podstawie
- "The Ants of Poland (with reference to the myrmecofauna of Europe)" - W. Czechowski [et al.], 2012, Warszawa
- "The Ants (Hymenoptera, Formicidae) of Poland" - W. Czechowski, A. Radchenko, W. Czechowska, 2002, Warszawa
- "Klucze do oznaczania Owadów Polski. Mrówki - Formicidae" - W. Czechowski, A. Radchenko, W. Czechowska, cz. 24, z. 63, 2004, Toruń
- "Mrówki środowisk leśnych Polski - przewodnik terenowy" - L. i A. Krzysztofiak, 2006
- "The ants of the genus Myrmica in Britain." - C.A. Collingwood, (w:) Proceedings of the Royal Entomological Society of London, series A 33:65-75, 1958
- "On the two forms of the Myrmica ruginodis Nylander (Hymenoptera, Formicidae) from Sapporo and its vicinity, Japan" - Mizutani A., (w:) Japanese Journal of Ecology, 31, 131-137
- Myrmica ruginodis w Nature Spot
